کد مطلب:37995 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:32

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا در قرآن آشكارا ولايت حضرت علي(ع) بعد از پيامبر اعلام نشده تا بين مذهب شيعه و سني اختلاف به وجود نيايد؟

اين تصور كه اگر قرآن آشكارا ولايت و امامت امام علي(ع) را متذكر ميشد، همنوايي و همگرايي بين مسلمانان تحقق ميپذيرفت و امت از اختلاف رهايي مييافتند، درست و منطبق با واقعيت تاريخي نيست.

ريشه اختلافات هواهاي نفساني است و در همه جوامع بشري به جهت وجود هواهاي نفساني، اختلافات گوناگون وجود دارد. مگر حضرت موسي(ع) جانشين خويش را مشخص نكرد؟ مگر حضرت عيسي(ع) جانشين خويش را تعيين نكرد؟ اما در هر دو دين اختلافات فرقهاي و مذهبي وجود دارد. در اسلام نيز وجود دارد. ريشه همه دو دستگيها به هواهاي نفساني و خودخواهيها ختم ميشود.

براي شناخت درست اين مسئله نخست لازم است شرايط، موقعيتها و ويژگيهاي جامعه اسلامي در زمان نزول وحي و قرآن را در نظر گرفت تا در پرتو آن به جامعهشناسي آن عصر و روانشناسي اجتماعي خاص آن جامعه نايل شد و از اين معرفت براي تفسير و تحليل حوادث جامعه زمان پيامبر(ص) بهره گرفت و به چرايي پرسش مذكور پي برد.

دراين راستا ميگوييم:

واقعيّت آن است كه به استثناي اندكي از مؤمنان برجسته، اكثر جامعه صدر اسلام نسبت به امامت و ولايت امام علي(ع) پذيرش نداشتند، گرچه پيامبر(ص) در موارد مختلف با دشواريهاي زيادي، ولايت آن حضرت را مطرح ميساخت و گاهي با نوعي واكنشهاي منفي و مقاومت رو به رو ميشد. دقت در آيه تبليغ كه ابلاغ امامت حضرت علي(ع) است، يا ايّها الرّسول بلّغ ما أنزل إليك من ربّك فإنْ لم تفعل فما بلّغت رسالته واللَّه يعصمك من النّاس؛ اي رسول ابلاغ كن آنچه را كه به سوي تو فرستاديم از سوب پروردگارت(امامت علي(ع) پس اگر انجام ندهي، رسالتت كامل نشده است و خداوند تو را حفظ ميكند از گزند مردم.(1)

درستي اين ادعا را ثابت ميكند. در ذيل آيه مذكور آمده است:

خداوند تو را از گزند مردم حفظ ميكند، پس معلوم ميشود كه ابلاغ امامت و ولايت علي(ع) با مقاومت برخي مواجه ميشود و ممكن است به پيامبر(ص) آسيبي وارد شود.

حال چرا چنين مقاومتي رخ ميداد؟ در پاسخ ميتوان گفت:

اوّلاً: بسياري از مسلمانان آن زمان تا چندي قبل در صفوف معارضان اسلام قرار داشتند و روياروي خود شمشير حضرت علي(ع) را ديده و برخي از بستگانشان توسط امام علي(ع) در جنگهاي بدر، احد، خندق و حنين به هلاكت رسيده بود و از اين رو كينه حضرت را به دل گرفتند. اين حقيقت را حضرت زهرا(س) در بيان عوامل رويگرداني مردم از امام علي(ع) با واژه نكير سيفه(2) بيان نمود. اين واقعيت را وقتي بيشتر درك خواهيم كرد، كه توجه كنيم هيچ گاه تعصّبات قبيلهاي و روابط خويشاوندي از ميان اعراب رخ نبست، حتي در مسلمانان اوليه كه سالها با پيامبر و تعاليم اسلام بودند.

روح و تعصّب قبيلگي از مهمترين عوامل تعيين رفتار مسلمانان و اعراب براي هميشه بوده است.

ثانياً: در آن زمان تفكران و سنن غلط جاهلي به طور كلي ريشه كن نشده بود، بلكه هنوز بر انديشه و فرهنگ مردم رواج داشت كه از جمله فرهنگ، معيار قرار دادن سن بود؛ ميگفتند: فردي كه زير سن چهل قرار دارد، نميتواند به مقام فرمانروايي نايل گردد. پيامبر(ص) كوشيد اين فرهنگ غلط را نابود كند. حضرت زيد بن حارثه را به فرماندهي لشكر اعزامي به تبوك برگزيد. آنان گفتند: اين انتصاب شايسته نيست، چون سن او كمتر از چهل سال است. نيز در روزهاي پاياني زندگي خويش فرماندهي لشكر را به اسامة بن زيد سپرد اسامه هم از سن كم بهرهمند بود. آنان بار ديگر اعتراض نمودند. حال ميخواهد علي(ع) را جانشين قرار دهد، باز اعتراض هست، چرا كه در فرهنگ جاهلي امور جامعه و مسئووليتها بر اساس لياقت و حق مداري پي ريزي نشده است.

ثالثاً: بر اثر تبليغات سوء دشمنان بر اساس ريشه داري تعصبات و تفكرات قبيلهاي، اين فكر در سطح جامعه شايع و رايج بود كه پيامبر (ص) در صدد است خويشان خود را براي هميشه بر مسند قدرت و حكومت بنشاند! خدمات ارزنده پيامبر(ص) را نوعي بازي سياسي تفسير ميكردند كه اين همه سعي و كوشش براي آن است كه خود و خاندان خويش را به چنگ اندازي بر حكومت نايل گرداند. اين امر تا اين حد در افكار عمومي جا باز كرده بود كه در روز غدير، پس از آن كه پيامبر(ص) علي را به جانشيني معرفي كرد، يكي فرياد زد: خدايا، محمد به ما گفت: از سوي خدا آمده و كتاب الهي آوردهام و ما پذيرفتيم، اكنون ميخواهد داماد و پسر عم خود (علي) را بر ما حاكم و مستولي گرداند. اگر او راست ميگويد، سنگي از آسمان بر سر ما فرود آر و ما را بكش!.(3)

حال اگر در چنين وضعيتي با صراحت، قرآن از ولايت و امامت امام علي(ع) سخن ميگفت، نه تنها موجب وحدت و همگرايي نميشد، بلكه ممكن بود مانعي در مسير حركت تكاملي و گسترش اسلام باشد، و در آغاز رشد، اسلام تحريف شود و دگرگوني در آيات پديد آيد. در همين راستا است كه در صدر اسلام، به ويژه هنگام رحلت پيامبر(ص) نسبت به ايشان بي حرمتي شد و عمر در حضور پيامبر در آخرين پنجشنبه عمر پيامبر، آن گاه كه فرمود: كاغذ و قلم بياوريد تا وصيتي كنم، گفت: سخن پيامبر اعتباري ندارد و ما را به آن نيازي نيست،كتاب خدا(قرآن) ما را كفايت ميكند! عمر اين سياست را هنگام خلافت خود نيز به شدت دنبال كرده و از نوشتن احاديث پيامبر(ص) جلوگيري ميكرد.

بي حرمتي به روايات پيامبر(ص) بدين جهت بود كه در سخنان حضرت با صراحت امامت امام علي(ع) آمده است، حال اگر در قرآن همين صراحت وجود ميداشت. ديگر سخن از قبولي يا كفايت كتاب خدا وجود نميداشت و كمتر حكومتها در پي حفظ و جلوگيري از تحريف قرآن گام بر ميداشته و انگيزهها براي تغيير آن بيشتر ميشد.

با وجود تبليغات سوء و فضاي فرهنگي موجود آن عصر، پيامبر(ص) امر جانشيني را تنها به قدري كه براي جويندگان راه حق اتمام حجت شود، بيان نمود، و آن را در منبع سنت به طور روشن و در منبع وَحْياني قرآن به صورت كلّي و همراه با تفسير آن توسط سنت بيان نمود، در عين حال كه با دلايل عقلي مورد تأييد قرار ميگيرد؛ بنابراين بيش از اين به مصلحت نبود، چون ممكن بود اين امر سياسي سدّي در راه حفظ و گسترش اسلام ايجاد نمايد.

پي نوشتها:

1. مائده (5) آيه 65.

2. مجلسي، بحارالانوار، ج 43، ص 158.

3. تفسير نمونه، ج 7، ص 152 - 153.